۱۳۹۴ آذر ۸, یکشنبه

هاتویی گیلچاردانه!- گیل آوایی

0
وطن یانی جه  ماری خاک سیوایی
وطن یانی کی غوربت بُون هوایی
وطن یانی ایموشته خاکو تی یاد،
هانه امرا هاچینه  گورشه کایی!
فارسی
وطن یعنی از خاک مادری جدایی
وطن یعنی که غربت بودن هوایی
( هوایی: سرگشته، پریشان!)
وطن یعنی یک مشت خاک وُ یادِ تو،
با همین درست داغ شده هستی!

1
می زاکا گم وطن، گه وسته بابا
چقد میگی وطن! اینجایی آقا!
می زاکا فان درم بم واهیلو قاق
چره می ماری خاک می زاکا نوا!
فارسی
به بچه ام می گویم وطن، می گوید بس است بابا
چقدر می گویی وطن، اینجایی آقا!
بچه ام را سرگشته و حیران می نگرم
چرا بچه ام میلِ خاکِ مادری ام ندارد!

2
وطن یانی کی دوری!، چوم برایی!
جه دوری واهیلی، پاک گورشه کایی!
وطن یانی چومه ارسو یه تی خاک،
هاتو کی دورابی، بی گیل آوایی!

فارسی
وطن یعنی که دوری! چشم به راهی!
از دوری سرگشته ای، درست مثل داغ شده ای
وطن یعنی خاک تو اشک چشمت است
همچین که دور شوی، می شوی گیل آوایی!

3
وطن یانی کی دونیا ماری خاکه
ایدونیا دیل تیشین هونه هالاکه
وطن یانی تی ماری خاکو توو زای
چومانه سو تیشین تی خاکه پاکه!
فارسی
وطن یعنی که دنیا خاکِ مادری ست.
یک دنیا دلت برای همان هلاک است
وطن یعنی خاک مادری توست و تو فرزندش
روشنایی چشمان تو از خاک پاکت هست.

 .

رفته ام رشت دگرباره به ایرانم من! - گیل آوایی


رفته ام رشت دگرباره به ایرانم من!
آن چنان مست خیالم که گیلانم من!

راهی ام، منجیل وُ رودبار وُ زرستم آباد،
جاری ام همچو سپیدرود سراوانم من!

مانده ام رشت روم!؟ یا که بپیچم "لاکان"!
هر دو راهَم بخدا رشت وَ لاکانم من!

می ندانم که ز"فرهنگ" روم "پورده عراق"!؟
من "خمیرانم" وُ هم "چهار برارانم" من!

سعدی را "اوستاسرا" پیچم؟ یا "خطه ماشین"!؟
وای! "زرجوبم" وُ از پُل، سرِ "میدانم" من!

می روم، مستِ خیالم! چه شده است "شاقاجی"!
من که"سنگر" نشدم از چه "کوچیصفانم" من!

از چه در حومۀ رشتم شده است آبادان
که چنین با اتوبوس رشت آبا دانم من!

مگر مهمان دارد رشت من از خوزستان
من که رشتم! زچه در فارس وُ کرمانم من!؟

نه! خیال است مرا! رشت شدم زاین سامان!
از همان روست که در رشت خیابانم من!

کوچه هایش گذرم هست روان کودکی ام
آه عاشق شده ام "ساغریسازانم" من!

رفته ام "بیستون" وُ "رازی" وُ لاکانی باز
شده ام مدرسه رُو، وای چه درسخوانم من!

در گذر می گذرند، مدرسه ها باز هنوز
یار در پیش وُ چه عاشق شده حیرانم من

دیپلمم زیر بغل عصر، خیابان، بیکار!
"پُزِ عالی جیبِ خالی"، چه هراسانم من!

نه دگر رقصِ خیالِ من از اندازه گذشت
غربتم، غربت تلخی که به زندانم من!

گیل آوایی تو دگر چشم بپوشان زخیال
گرچه در غربتم اما همه ایرانم من!
.
منجیل، رودبار، رستم آباد، سراوان در مسیر تهران به رشتند. لاکان، خمیران، چهاربراران، سعدی، اوستاسرا، خطه ماشین، زرجوب و میدان( بازارچۀ زرجوب)، رازی از محله های شهر رشتند. لاکان اسم یک محل و  لاکانی اسم یک خیابان در رشت است. شاقاجی و سنگر از شهرکهای حومۀ رشتند. کوچیصفان یا کوچصفهان هم همینطور! شاید خودش یک شهر شده! نمی دانم! آبادان هم در این غزل! به تازگی از حومه های رشت شده است!
.

هاسا گیلچامه - گیل آوایی

دسانا واکونی ایتا آسه مان کشاگیر
ابرانا دواره تی نیگا تا چوم دکف
تاسیانی وامجه
پستایی بوکوده ارسویانا
ای وای وطن!

فارسی
دستها را باز می کنی به یک آسمان آغوش گرفتن
نگاه از ابرها می گذرد تا چشم کار می کند
دلتنگی می کاود
اشکهای کنارگذاشته را
ای وای وطن!


۱۳۹۴ آذر ۶, جمعه

کتکتاز- 101گیلچاردانه - چاردانه های گیلکی با ترجمۀ فارسی - گیل آوایی IranianFolks-quatrain-katkataz

یک اشاره:
نوشتن و سرودن به زبان گیلکی برایم بیش و پیش از اینکه بیان ناگزیر فکر و حس  نوستالژیک به زبان مادری باشد (که صد البته حال و  هوای ویژۀ خود را دارد)، تلاش برای بازآفرینی و بازشناساندنِ رنگی از رنگین کمان ادبیات بومی میهنمان است.
زبان گیلکی اگرچه به دلایل مختلف، از جمله غالب بودنِ زبان فارسی، آن گونه که باید و شاید از بهره گیری و فراگیری بازمانده است و بیش از اینکه زبان نوشتاری باشد، زبان گفتاری ست که همین حالتِ گفتاری شدنِ زبان گیلکی، واژه های زیادی از زبان فارسی را بخود گرفته و امروزه می بینیم که زبان گیلکی بیشتر فارسی با لهجۀ گیلکی ست تا بکارگیریِ واژه  های اصیل گیلکی که می توانست باشد. نوشتن، سرودن و حتی گفتن به زبان گیلکی وقتی نمایان تر و گیلکانه است که از واژه های با ریشۀ در همین زبان بوده باشد. از این نگاه است که گاهان نوشتن و سرودن، بسیار پیش آمده که بخواهم دنبال واژه های فراموش شده باشم یا حتی دنبال آن بگردم. چنین حالتی در نوشتن بیشتر است اما در گفتار چنان فرصت یا حتی حوصله ای شاید نباشد ولی برای فراگیری و بکارگیریِ درستِ زبان گیلکی باید نه تنها مسئولانه برخورد نمود بلکه ناگزیر به یادگیری و فراموش نکردن آن هستیم. وقتی فارسی را با لهجۀ گیلکی بکار می گیریم( چه گفتاری و  چه نوشتاری) عملاً به تخریب زبان گیلکی می پردازیم. غلط آموزی و غلط آموزاندن، از نیاموختن بدتر است!
به هر روی، تا کنون چند مجموعه داستان، غزل، چاردانه( رباعی و بویژه دو بیتی) به زبان گیلکی منتشر کرده ام. فهرست این مجموعه ها در بیوگرافی ام( پایان همین مجموعه) آورده شده است. "کتکتاز" را که معنایی اشاره ای به مباهات و غرور و پُرآوازی دارد، برای همین مجموعه برگزیده ام. برگردان فارسی همۀ چاردانه ها را نیز به هر یک افزوده ام تا برای غیرگیلکهای علاقمند  به ادبیات بومی ایران بویژه گیلکی، مورد استفاده باشد. خواهش من از گیلکها این است که بکوشند گیلکی را بخوانند تا به خواندنِ به زبان گیلکی عادت کنند. بیشتر ما گیلکها به خواندن نوشته ها به زبان فارسی عادت کرده ایم و از همین نگاه، خواندن به زبان گیلکی برای بسیاری از گیلکها دشوار است. برای رفع این مشکل تنها راه عادت کردن به  خواندن به زبان گیلکی است. زبان گیلکی را فقط گیلکها می توانند زنده و بارور و بالنده نگه دارند. چنین باد.
با مهر
گیل آوایی
.
توجه: این مجموعه با فورمات پی دی اف در سایت مدیا فایر منتشر شده است و پس از دانلود کردن قابل خواندن می باشد. در سایت مدیافایر، خطِ فارسی خوانا نیست.  برای دریافت یا دانلود کردن آن همینجا کلیک کنید.


۱۳۹۴ آبان ۲۹, جمعه

هفتا گیلچاردانه، ماره یاده مرا= هفت چاردانۀ گیلکی با یادِ مادر - گیل آوایی


0
بوشویی تو، می دیل بی تو بمرده
می ارسُونه می یان بی تو دمرده
هاچین هی لوی بوبوست میدادوبیداد
تی شون، می بونه دونیا مئن ببرده!
فارسی
تو رفتی، دلم با بدون تو، مُرده است
میان اشکهای من بی تو غرق شده است
فقط آوازِ "هی لوی" شد داد وفریاد من
رفتنت، بودنِ مرا در این دنیا، برده است.

1
ماری جان تی چومان می ارسو آیه
تی یاده امرا چوم ارسو نیگایه
هاتو وارش به می چوما بره آب
می دیله ناجه تی اوو کتله صدایه
فارسی
مادر جان چشمان تو، آهِ اشکِ من است
با یاد تو چشمان من نگاهِ اشک آلود است
همینطور باران می شود چشمم را آب می برد
حسرت دلم صدای دمپایی چوبی توست!
( بقول استاد کدکنی، شعر ترجمه پذیر نیست! این هم نمونه اش. کتله در زبان گیلکی و صد البته در این شعر زیبایی خودش را دارد که در ترجمۀ فارسی آن زیبایی اش از بین می رود!)

2
می ما را یاد آرم، می دیل زنه ونگ
دیله شیشا هاچین غورصه زنه سنگ
مثاله بشکسه شیشه به می یاد
شواله بُون، سوجئن به دیله آهنگ!
فارسی
مادرم را یاد می آورم دلم می گرید
شیشۀ دل غصه فقط سنگ می زند
مانند شیشۀ شکسته می شود فریاد من
شعله کشیدن، سوختن می شود آهنگِ دل من!

3
دانی تی شونه جا می دیل بمرده!؟
دانی می ارسو مئن، می دیل دمرده!؟
دانی گوسن دوخون بوبوسته می داد!؟،
تی شون، پاک می دیل از دونیا ببرده!
فارسی
می دانی با رفتنت دلم مرده است!؟
می دانی دلم میان اشک غرق شده است!؟
می دانی گوسن دوخون شده است فریادِ من!؟،
رفتنت انگار دلم را از دنیا برده است!

4
می ماره یاده امرا بم هوایی
تورا بم واهیلا بم چوم برایی
آ دونیا مئن هاچین بی شات خورم تُو
ننا بی ماری هرماله دوایی!
فارسی
با یاد مادرم بی قرار می شوم
دیوانه می شوم، از چشم به راهی سرگشته می شوم
در این دنیا بیهوده سر پایم هستم( بی شات تُو خوردن ترجمه اش سخت است!)
برای بی مادری ندرتاً دوایی نیست!

5
بازام تی یاده کی دیلا دیهه ناز
تی لالایی ره هانده دیل زنه ساز
تی شون آمون تی امرا خانه بُون زاک
پلا سُوختا جه تی دس موشتا زئن گاز!
فارسی
باز هم یاد تو هست که دل را ناز می دهد
برای لالایی تو دل ساز می زند
با رفتن آمدنِ تو در خانه بچه شدن
لقمۀ ته دیگ را از دستت گاز زدن

6
جه مار گفتن اونام فارسی، چی واستی!
می مار گیلک مرا فارسی نخاستی!
همیشک گیلکی دایی مرا ناز
می ماره امرا فارسی گب نشاستی!
فارسی
از مادر گفتن آن هم فارسی، برای چه!
مادرم مرا گیلک می خواست فارسی نمی خواست
همیشه گیلکی نازم می داد
با مادرم فارسی نمی شد حرف زد!
.

۱۳۹۴ آبان ۱۴, پنجشنبه

شیشتا گیلچاردانه ( با برگردان فارسی)- گیل آوایی

0
هاچین تینتیر نامو نوبو آویسی
باباخان تیرکمان شاله عروسی
لُرو کوردو گیلک تورکو بولوچ فارس
ایتا نامیم کی ایرانی نیویسی!

فارسی
بیهوده به رخ نکش هوو نباش
رنگین کمان است و عروسی شغال
لر و کرد و گیلک و ترک و بلوچ، فارس
یک نام هستیم که ایرانی می نویسی 

هنگام رنگین کمان در گیلان می گویند عروسی شغال است و ددر استان فارس شنیده ام که می گویند پشتِ کوه شیر در حال زاییدن است.

1
رادواران ولگه آوازه دوارستنه راز
راشی هر تا پا مته گفتان دره پاک زخمه ساز
فاندری  آ زردو خوشکانا دمخته بی حیساب!؟
یاد آری نازه بهارو خوشکیلیو کتکتاز!؟
فارسی
رازِ گذار است آواز برگ در گذرها
با هر جای پا در گذر دارد می گوید انگار زخمه ساز
نگاه می کنی این زرد و له شدۀ خشکِ بی حساب را!؟
یاد می آری نازِ بهار و زیبایی و فخر فروشی را!؟

2
بینیشته کشکرت داره لچه باز
چومه ارسو فی وه دیما دیهه ناز
بوبوسته رافایی پاک موجکه ساز
نانم غورصه چره دیلا گیره گاز
فارسی
زاغی نشست بر بالای درخت
اشک چشم می ریزد گونه را ناز می دهد
انتظار/چشم به راهی، سازِ مُژه  شده است
نمی دانم غصه چرا دل را گاز می گیرد!

3
مگه هر تا جیگا، می جا جیگا به!؟
اوروپا گیلکه پا مته را به!؟
نو گو آ جا اوجا چمچینو پرچین!،
تی لندن رُم پاریس لشته نشاء به!؟
فارسی
مگر هر جایی جا و مکان من می شود!
اروپا راهِ جای پای گیلک می شود!؟
نگو اینجا، آنجا چنین و چنان است!
لندن تو، رُمِ تو، پاریسِ تو لشته نشاء می شود!؟
لشته نشاء یکی از شهرستانهای گیلان است بجای آن پیشتر خطبه سرا هم که یکی از روستاهای تالش است گفته بودم!


4
نیبه هر ماله غوربت  رشتو لاجان
می فومن انزلی تالش، سراوان!
مره گم ایشتاوم ارسو به واران
هولندی قاقه جه می کرده کاران!
فارسی
غربت هرگز نمی تواند رشت و لاهیجان باشد
فومن انزلی تالش سراوانِ من باشد
با خودم می گویم می شنوم اشک می شود باران
هلندی حیران می شود از رفتار من!

5
ده دریادیل بوبوغوربت روخانه
شبانده روز گِه کی بیشیم بخانه
هاتو کی بیشتاوه گیلانه نامه
جه ارسو وا مره هیلوی بخانه!!!!
فارسی
دیگر دلِ دریا در غربت شده رودخانه
شب و روز می گوید که برویم به خانه
همیچین که نام گیلان را بشنود
از اشک باید برایم هیلوی بخواند

( هیلوی یک آواز گیلکی ست)
پیشترها یک گیلچاردانۀ دیگر دارم که گفته ام: 
اگه ایران ایتا انگوشترینه
آمی گیلان اونه سبزه نیگینه
آمی جنگل، آمی روخانو دریا
آمی ایرانه تاجه سر نیشینه
فارسی:
اگر ایران یک انگشترین است
گیلانِ ما نگین آن است
جنگل ما، رودخانه ها و دریای ما
تاجنشینِ ایرانِ ماست.

۱۳۹۴ آبان ۱۳, چهارشنبه

گیلغزل: من کی واهیل تور آویر پاک خوشکه ولگانم مره - گیل آوایی



من کی واهیل تور آویر پاک خوشکه ولگانم مره
لاب ده جه غورصان هاچین بی ولگه دارانم مره

دیم جه ارسو هیسته، رابه، چکه چکه با می  آه
مستی گم خانم آویری جا  آویرانم مره

قاقمه قاقم کرا فریاده می چومه نیگا
شورشوره وارش هاچین ردده جه وارانم مره

پور باموخته دیل جه آ دورسفته روزه روزیگار
چومه ارسونه مرا زارانه زارانم مره

غورصه واستی دیل بترکه تسکو تنا زاره زار
قورصه دیم، تامتوم بزه جنگل اوخانانم مره

خاکه دیل واهیلا بو جه رادواران بی گولاز
سینا فکلاشم هاچین واشکسته دارانم مره

چوم چومانه فاندرستن پاک آویره هر نیگا
راستا راست گردد هامه، پاک گیجه مرغانم مره

فاندرستن ده نشا گورشا به دیل جه ویشتایان
من مرا قوربان نتانم، گورشه ایرانم مره

روزیگاره فوخوسانه هانده ایسام چوم به را
دیل خوشم دیل خوش بمی سروه جیوانانم مره

جنگلانه جنگله مانم درم جنگل اوزار
گورشه کا هارای زنم سرپوربدستانم مره

گیل آوایی خون فوکون ارسو جا واگرد تی دیار
غوربتانه غوربته می ماره وارانم مره

فارسی
من که سرگشته، دیوانه درست مانند برگهای خشک می مان خودبخود
تماماً از غصه ها درست درختانِ بی برگ هستم خودبخود
گونه ام از اشک خیس است، راه افتاده چکه چکه با آه من
مستی می گویم می خوانم از گم شدگی گمشده ها هستم خودبخود
حیرانِ حیرانم، نگاهِ چشمان من فریاد است
باران می بارد درست مانند پخش شدن باران هستم خودبخود
دل از این روزگار پوسیده زیاد آموخته است
با اشکهای چشم از زارهای زار هستم خودبخود
از غصه دل باید بترکد تنهایی سکوت زارِ زار
حرفی بلب نمی آرم ساکت شده هوار جنگل هستم خودبخود
دلِ خاک سرگشته شده است از رهگذرانِ بی افتخار
سینه چنگ می زنم درست مانند درختان شکسته هستم خودبخود
چشم چشمها را می نگرد هر نگاه گم است
راست راست همه می گردند درست مرغ سنگ به سر خورده هستم خودبخود
می شود نگاه کرد دل داغ می شود از گرسنه ها
از خود راضی نمی توانم باشم داغِ ایران هستم خودبخود
کابوسِ روزگار است باز چشم به راه هستم
دلخوش هستم دلخوشِ جوانانِ سروم هستم خودبخود
جنگلیِ جنگلها را می مانم به جنگل زده ام با فریاد درد
داغ شده هوار می زنم تفنگ بدستها هستم خودبخود
گیل آوایی اشکِ خون بریز برگرد به دیار
در غربتهای غربت برای مادرم می بارم خودبخود
.